Sadownictwo jest jednym z ważniejszych sektorów rolnictwa w Europie, a owoce z sadów są istotnymi produktami w żywieniu człowieka. Jednak uprawy sadownicze w Europie są narażone na zagrożenia związane z żywiołami natury, które od wieków stanowią duży problem dla sadowników. Obecnie ze względu na zmiany klimatyczne często zdarza się, że żywioły te dają o sobie znać w coraz bardziej intensywny i nieprzewidywalny sposób. W tym artykule przedstawimy zagrożenia, na których działanie narażone są uprawy sadownicze w Unii Europejskiej i jak można z nimi walczyć.

Burze

Żywioły natury, takie jak burze i grad, są nieodłącznym zjawiskami występującymi w sadach i mogą one stanowić poważne zagrożenie dla upraw i plonów. Burze, zwłaszcza te z silnymi wiatrami i ulewnymi deszczami, mogą powodować znaczne uszkodzenia drzew i krzewów, a także zniszczyć dojrzałe owoce. Ponadto mogą uszkadzać i niszczyć konstrukcje w sadach. Silne wiatry wyrywają drzewa z korzeniami, mogą też łamać słupki betonowe. Oprócz tego przyczyniają się do występowania chorób i szkodników, co dodatkowo osłabia rośliny. Nie ma metod, które zabezpieczałyby sad przed burzami, ale właściwa agrotechnika, prawidłowe cięcie oraz odpowiednie prowadzenie sadu mogą ograniczyć skutki działania tego żywiołu natury.

Grad

Gradobicie to kolejne niebezpieczeństwo, które często występuje w sadach – szczególnie w okresie letnim. Grad jest opadem atmosferycznym o szczególnych właściwościach. Pod pojęciem gradu (gradzin, gradowiny) należy rozumieć lodowe bryły o nieregularnym kształcie, których średnica przekracza 5 mm. Zniszczenia, jakie powoduje, zależą od wielkości kulek oraz czasu, przez jaki trwa opad. Uszkodzenia gradowe mogą powodować pękanie skórki owoców, uszkadzać liście, a w skrajnych przypadkach całkowicie zniszczyć drzewa. Burze gradowe są najbardziej niebezpieczne dla upraw sadownika. Skuteczną metodą zabezpieczania sadów przed opadami gradu są siatki przeciwgradowe (konstrukcje przeciwgradowe), które rozciąga się nad koronami drzew, przez co chronią drzewa i owoce przed opadem. Innym sposobem jest wykorzystanie dział przeciwgradowych. Urządzenie tworzy wysokoenergetyczne fale uderzeniowe, które powodują, że krople nie przekształcają się w kryształy lodu.

Susze

Ze względu na zmiany klimatyczne coraz częściej w Europie występują susze, które mogą spowodować poważne szkody w sadach, a także wpłynąć na jakość i ilość zbiorów. Susze są niebezpieczne dla sadów zwłaszcza w okresach letnich, kiedy to najczęściej występują. W okresach długotrwałych suszy drzewa przestają się rozwijać i tracą liście. Prowadzi to często do podsychania drzew i zwiększenia skutków chorób grzybowych. Jednak można temu zapobiec poprzez nawadnianie drzew systemami kropelkowymi czy zbiornikami na deszczówkę. To pozwala na lepszą kontrolę nad systemem nawadniania drzew, co pozwala na optymalne korzystanie z wody. Uprawy sadownicze wymagają ciągłego nawadniania. Aby zminimalizować zagrożenia wynikające z działania żywiołów natury, producenci sadów powinni stosować odpowiednie środki ochrony roślin oraz monitorować stan upraw. Warto również inwestować w systemy nawadniania, co pozwoli na szybką reakcję w przypadku braku wody w glebie.

Mróz i wiosenne przymrozki

Drzewa owocowe największą odporność na mróz wykazują w czasie zimowego spoczynku. Wiosną, wraz z rozpoczęciem wegetacji, rośliny rozpoczynają proces rozhartowywania. Wtedy są najbardziej narażone na niekorzystne działanie czynników atmosferycznych. Obniżeniu ulega m.in. odporność roślin na gwałtowne spadki temperatur, czyli wiosenne przymrozki, które są jednym z największych zagrożeń dla sadów owocowych. Mrozy przypadają przede wszystkim na wiosnę, kiedy zdarza się, że drzewa już wykształcają młode pąki kwiatowe lub liście, które są bardzo delikatne. Z przymrozkiem mamy do czynienia, gdy średnia temperatura dobowa jest dodatnia, a temperatura minimalna spada poniżej 0°C (z reguły ma to miejsce w nocy bądź nad ranem). Wiosną przymrozki w sadzie mogą wyrządzić wiele szkód. Wynikiem ich działania są zmarznięte kwiaty lub zawiązki owoców. Mogą powodować również brunatnienie liści oraz wierzchołków młodych pędów. Silne mrozy uszkadzają korę drzew, tym samym tworzą miejsce do infekcji roślin przez choroby. W wyniku uszkodzeń spowodowanych przez przymrozek sadownicy otrzymują mniejszy i gorszej jakości plon. W sadach jabłoniowych uszkodzeniom mrozowym można zapobiegać na kilka sposobów. Przede wszystkim należy unikać zakładania sadów w obniżeniach terenu. Drzewka powinno się sadzić w miejscach osłoniętych od wiatru. Zalecane jest też dobieranie odmian jabłoni o późniejszym terminie kwitnienia. Ponadto można również wykorzystać metody ogrzewania powietrza czy zadymiania.

Choroby i szkodniki

Sady w Europie narażone są na różne, niekorzystne czynniki zewnętrzne, w tym agrofagi. Największym wrogiem w sadach owocowych są szkodniki, które powodują duże szkody. Należą do nich różne gatunki mszyc, owocówki, zwójkówki, miodówki oraz tarcznik niszczyciel i przędziorki. Kolejnym zagrożeniem są choroby drzew owocowych, które mogą być powodowane przez grzyby, bakterie i wirusy. Niekiedy przyczynami chorób mogą być także czynniki nieinfekcyjne, takie jak niedobory makro- i mikroelementów, czy niekorzystne warunki uprawy. Typowymi objawami chorób są przebarwienia, zniekształcenia i więdnięcie roślin. Mimo zastosowania środków ochrony roślin wciąż pojawiają się nowe szkodniki i choroby. Obecnie wszystkich producentów owoców w Europie obowiązują zasady integrowanej ochrony roślin. Polegają one na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, w szczególności niechemicznych. Stosowanie zasad integrowanej ochrony roślin pozwala zmniejszyć zużycie chemicznych środków ochrony roślin i w ten sposób ogranicza ich wpływ na środowisko naturalne oraz chroni jego bioróżnorodność. Duże znaczenie mają metody agrotechniczne (prawidłowy płodozmian, odczyn pH, zasobność w łatwo przyswajalne składniki pokarmowe), metody hodowlane (optymalny dobór odmian wysoce odpornych i silnie tolerancyjnych) oraz metody biologiczne (stosowanie środków biologicznych i pożytecznej entomofauny). Chroniąc rośliny przed agrofagami, należy zawsze pamiętać, że przeciwdziałanie chorobom i szkodnikom to nie tylko wydatek, ale przede wszystkim inwestycja w zdrowe i owocujące drzewa.

Podczas gdy zagrożenia związane z żywiołami natury są nieuniknione, europejscy sadownicy muszą stosować strategie i metody, aby zminimalizować ryzyko i minimalizować straty. Niezwykle ważne jest stosowanie odpowiednich metod ochrony i dbałość o drzewa owocowe, aby zapewnić wysoką jakość i ilość zbiorów.